Prof. dr hab. Henryk Gapski
BOŻOGROBCY W POLSCE
Krótki zarys dziejów i stan obecny
Momentem przełomowym dla odnowienia Zakonu Rycerskiego Bożego Grobu w Jerozolimie stanowił fakt reaktywowania patriarchatu w Jerozolimie w 1847 roku. Nowy patriarcha Giovanni Valerga mocą postanowienia papieża Piusa IX otrzymał 10 stycznia 1848 roku tytuł Wielkiego Mistrza Zakonu Grobu Świętego. W dwadzieścia lat później w 1868 roku, ten sam papież ostatecznie uformował nowe stowarzyszenie nadając mu charakter Papieskiego Zakonu Rycerskiego. Został on poddany zwierzchnictwu papieża i składał się z katolickiej arystokracji uformowanej w trzy klasy członków. Papież Leon XIII w 1888 roku zezwolił do zakonu przyjmować również panie.
O potrzebie istnienia Zakonu świadczył jego szybki rozwój. Na przełomie XIX i XX wieku liczył on już ponad 2000 kawalerów i dam. Każdy Bożogrobca, który nie mógł odbyć pielgrzymki do Jerozolimy i tam zostać pasowanym na rycerza i obrzęd inwestytury odbywał w swoim kraju, był zobowiązany do dokonania swego wpisu w dogodnym dla siebie czasie do rejestru prowadzonego przez patriarchę i dopiero wtedy otrzymywał "bullę nominacyjną".
W końcu 90. lat XIX wieku utworzono stałe przedstawicielstwo Zakonu w Rzymie, co było wyrazem znacznego poparcia dla niego Stolicy Apostolskiej. Od niej też wyszły kolejne impulsy w jego reformowaniu. Papież Pius X (1903-1914) w 1907 roku przejmuje kierowanie Zakonem i obejmuje urząd Wielkiego Mistrza zachowując nadal tytuł protektora. Następca na urzędzie Wielkiego Mistrza papież Benedykt XV (1914-1922) powierzył Zakonowi założone przez siebie "Dzieło Zachowania Wiary w Palestynie". Kolejny zwierzchnik Zakonu papież Pius XI (1922-1939) zreformował Statut wprowadzając zwierzchnictwa krajowe, co przyczyniło się bardzo wydatnie do dalszego rozwoju Bożogrobców. W 1929 uformowało się pierwsze Zwierzchnictwo Rycerzy Grobu Bożego w Stanach Zjednoczonych Ameryki, w 1932 roku odbył się pierwszy światowy kongres Zakonu w Jerozolimie, a w 1933 roku powstało Zwierzchnictwo Niemieckie. Na ten sam czas przypadają próby polskich członków Zakonu utworzenia zwierzchnictwa w naszym kraju. Do dalszych zmian doszło po II wojnie światowej. Papież Pius XII (1939-1956) kodyfikuje w 1949 roku na nowo podstawy prawne i powierza urząd Wielkiego Mistrza kardynałowi Mikołajowi Cannali, który od 1940 roku pełnił funkcję protektora Zakonu. Główna siedziba Zakonu zostaje umieszczona w klasztorze przy kościele św. Onufrego na Janiculum w Rzymie. Powstają kolejne zwierzchnictwa krajowe: w 1950 w Szwajcarii i w 1954 roku bardzo aktywne Zwierzchnictwo Anglii i Walii. Zakon żywo reaguje na potrzeby Kościoła w Ziemi Świętej i w tamtą stronę kieruje swój cały wysiłek, aktualizuje również zasady prawne i organizacyjne. Nowym impulsem dla wprowadzenia zmian był, tak wiele znaczący dla całego Kościoła Sobór Watykański II. Ich rezultatem jest obowiązujący do dziś Statut Zakonu zatwierdzony przez papieża Pawła VI w 1977 roku.
Również Ojciec Święty Jan Paweł II widzi ogromną potrzebę niesienia pomocy dla chrześcijan żyjących w Ziemi Świętej; dał temu wyraz w apelu z 22 marca 1981 roku:" [...] Ufam, że wszyscy katolicy na świecie poczują się zobowiązani, aby, według swoich możliwości, pomóc braciom, którzy żyją na Ziemi uświęconej życiem, męką, śmiercią i zmartwychwstaniem Chrystusa". Wyrazem zainteresowania Papieża dla spraw Zakonu była zachęta jaką podczas audiencji 24 kwietnia 1993 skierował do jego członków: "Zachęcam was do wspierania, z poświęceniem, każdej inicjatywy ku pojednaniu między ludźmi i ludami".
Zakon Rycerski Bożego Grobu w Jerozolimie ma dwa podstawowe cele:
l. Zgodnie z nauczaniem i doktryną Kościoła katolickiego wzmacniać w członkach życie chrześcijańskie, z wiernością Ojcu Świętemu,
2. Podtrzymywać i wspierać dzieła Kościoła katolickiego w Ziemi Świętej, szczególnie podległe Patriarchatowi Łacińskiemu Jerozolimy.
Członkami wspólnoty Bożogrobców nie mogą być osoby przynależące do instytucji, organizacji lub stowarzyszeń, których charakter, cele i programy byłyby przeciwne doktrynie i nauczaniu Kościoła katolickiego.
Zakon tworzą kawalerowie i damy w trzech klasach oraz w czterech stopniach:
I. klasa kawalerów naszyjnika i dam naszyjnika;
II. klasa kawalerów: kawaler wielkiego krzyża, komandor z gwiazdą, komandor, kawaler;
III. klasa dam: dama wielkiego krzyża, dama komandor z gwiazdą, dama komandor, dama.
Istnieją dwie procedury przyjmowania do Zakonu: na własną prośbę lub przez dokooptowanie; ta pierwsza stosowana jest tylko we Włoszech. Nominacje czy promocje są w wyłącznej gestii Wielkiego Mistrza i dokonują się podczas obrzędu Inwestytury sprawowanej w ramach Mszy Świętej.
Naczelną władzę w Zakonie tworzą: Wielki Mistrz - mianowany przez Ojca Świętego członek kolegium kardynalskiego, Wielki Przeor - aktualnie urzędujący Patriarcha Jerozolimy, oraz Wielkie Magisterium, którego członków mianuje Wielki Mistrz. Urzędem, który kieruje Zakonem jest urząd Generalnego Gubernatora, sprawowany przez osobę świecką. Pomocniczą role pełni Konsulta, rodzaj parlamentu, w skład którego wchodzą przedstawiciele wszystkich Zwierzchnictw zakonu z całego świata, aktualnie około 100 osób.
Wielcy Mistrzowie Zakonu od 1847 r.
Giovanni Valerga, patriarcha 1847-1872
Vincento Bracco 1872-1889
Luigi Piave OFM 1889-1905
Filippo Camassei 1906-1907
Pius X, papież 1907-1914
Benedykt, papież 1914-1922
Pius XI, papież 1922-1928
Louis Barlassina, patriarcha 1928-1947
Alberto Gori, OFM 1947-1949
Niccolo Canali, kardynał 1949-1961
Eugene Tisserant, kardynał 1961-1973
Maximilian de Furstenberg, kardynał 1973-1987
Giuseppe Caprio, kardynał 1987-1995
Carlo Furno, kardynał 1995-2008
Patrick Foley, kardynał 2008-2011
Edwin Frederick O'Brien, kardynał - od 2011 r.