Prof. dr hab. Henryk Gapski
BOŻOGROBCY W POLSCE
Krótki zarys dziejów i stan obecny
4. Okres odnowy i kasata zakonu
Z początkiem XVIII wieku zgromadzenie miechowskie zaczęło podejmować kroki by uwolnić się od przykrej, narzucanej z zewnątrz władzy. Po licznych zabiegach przy pomocy nuncjatury przyjęto kompromisowe rozwiązanie. Nastąpił podział dóbr między komendariusza i klasztor. Ugoda stanęła w 1725, król zatwierdził ją w dwa lata później i ostatecznie weszła do treści konkordatu zawartego przez Rzeczypospolitą z Rzymem w 1737 roku.
Od 1732 roku w Miechowie rządzili niezależni, wybierani przez samych zakonników prepozyci z tytułem prepositus generalis claustralis infulatus. Zachowali oni prawo używania insygniów biskupich i podlegali zatwierdzeniu wyłącznie przez papieża. Pierwszym generalnym prepozytem klasztornym został wielce zasłużony dla sprawy niezależności Bożogrobców, Stanisław Stępkowski. Administratorzy komendy miechowskiej zatrzymali w Miechowie swą rezydencję, tzw. zamek i poza stosunkami grzecznościowymi żadnych kontaktów z klasztorem nie mieli.
Nastąpił teraz czas reform i zabiegów o przywrócenie dawnej świetności zgromadzeniu Stróżów Bożego Grobu. Rządy obejmowali kolejni światli przełożeni: Jakub Paweł Radliński (1744-1765), bracia Florian (1762-1765) i Mateusz (1765-1788) Buydeccy oraz jako ostatni Tomasz Nowiński (1788-1819). Na przekór wysiłkom przełożonych i całej wspólnoty zakonnej zaczęły się pojawiać różne trudności prowadzące stopniowo, ale nieubłaganie do jej zaniku. Zmniejszała się liczba zakonników, kurczył się zasięg działalności, topniały uposażenia i dotychczasowa, tak silnie broniona samodzielność i odrębność organizacyjna. W 1819 roku konwent miechowski znalazł się na liście skasowanych klasztorów, których uposażenie przeznaczono na zasilenie ubogich diecezji i kapituł. W Miechowie pozostała część zakonników przechodząc w szeregi kleru świeckiego. Ostatni, wywodzący się Bożogrobców proboszcz miechowski zrezygnował z urzędu w 1852 roku.
5. Order Miechowski
Ruch wypraw krzyżowych zrodził również nowy nurt religijności silniej niż to było dotychczas akcentującej Mękę Pańską. Odbiciem tego były również liczne bractwa kultowo-ascetyczne i kultowo-charytatywne nawiązujące do jerozolimskiego Grobu Bożego. Przejawy religijności tego rodzaju bardzo szybko znalazły swój wyraz w bractwie-filadelfii mającym za swój główny cel modlitwę za swoich członków, powołanym przez Bożogrobców w Miechowie. Do jego pierwszych członków należało wielu przedstawicieli rycerstwa z Jaksą, fundatorem tego miejsca na czele, oraz wielu władców polskich: Bolesław Kędzierzawy, Mieszko Stary, Kazimierz Sprawiedliwy ze swymi rodzinami, biskupi krakowscy i arcybiskupi gnieźnieńscy. Podobne bractwa zakładano także przy innych klasztorach Bożogrobców krakowskiej kongregacji. W XVIII wieku część tych bractw została agregowana do Arcybractwa Grobu Jerozolimskiego Pana Naszego Jezusa Chrystusa, które miało swoją siedzibę przy bazylice S. Maria sopra Minerwa w Rzymie. Statuty bractwa polskiego wydał generalny prepozyt miechowski Jakub Paweł Radliński w 1730 roku w Lublinie. Natomiast Tomasz Nowiński, ostatni przełożony generalny wprowadził w 1789 roku specjalną oznakę przynależności do bractwa. Stanowił ją podwójny krzyż z metalu, emaliowany, zawieszany na szyi na łańcuchu lub na czarno-czerwonej albo czarno-fioletowej wstędze, co upodobniało go do orderu. Od tego czasu z wstąpieniem do bractwa Świętego Grobu w Miechowie można było przybrać tytuł "kawalera orderu miechowskiego" lub "kawalera Grobu Jerozolimskiego". Z czasem - ponieważ jako order sam podwójny krzyż był zbyt mało okazały - nastąpiła jego modyfikacja. Ramiona krzyża ułożono w kształcie gwiazdy i w środku umieszczono litery CJ - Crux Jerosolymitana, a na jej rewersie umieszczono godło zakonu. W dalszej kolejności uczyniono "order" jeszcze bogatszym i efektowniejszym, zmieniono kształt ramion gwiazdy na bardziej urozmaicony, ozdobiono pomarańczową emalią, a nawet dodano koronę i zawieszono na czarnej wstędze z karmazynowym brzeżkiem. Po kasacie zakonu Tomasz Nowiński, już jako proboszcz miejscowej parafii dalej kultywował zwyczaj odznaczania członków bractwa, lecz odznaka powróciła do swego pierwotnego kształtu: podwójnego czerwonego krzyża ze złotą obwódką haftowanego na sukni.
6. Kościół i parafia w Miechowie
Obecnie istniejący kościół parafialny w Miechowie pochodzi z przełomu XIV i XV wieku i stanowi typ trzynawowej i trójprzęsłowej bazyliki gotyckiej z dobrze zachowanymi fragmentami romańskimi z XIII stulecia. W drugiej połowie XVIII wieku - po wielkim pożarze całego Miechowa w 1745 roku - został on gruntownie przebudowany w stylu późnobarokowym. Z tego czasu pochodzi też wieża z charakterystycznym zwieńczeniem w kształcie kuli z nałożonym od strony południowej złoconym krzyżem Bożogrobców. Wyposażenie wnętrza posiadające przepiękną stylistykę późnego baroku i rokoka stanowi świadectwo niecodziennego gustu miechowskich Bożogrobców. Twórcą wielkiego ołtarza ze sceną Zmartwychwstania i dalszych sześciu był snycerz krakowski Mikołaj, zaś dekoracje stiukowe, figuralne i ornamentalne w stylu rokokowym wykonał Wojciech Rojowski. Całość mimo kilku restauracji w XIX wieku nie uległa istotniejszym zmianom. Kaplica Grobu Chrystusa była remontowana w 1880 roku. Konsekracji odrestaurowanego kościoła pod wezwaniem Grobu Chrystusa Pana i św. Jakuba Mniejszego Apostoła dokonał ostatni przełożony generalny biskup Tomasz Nowiński 15 lipca 1802 roku. Rocznica konsekracji - nawiązująca do daty zdobycia przez krzyżowców Jerozolimy w dniu 15 lipca 1099 roku - obchodzona jest do dzisiaj.
Parafia miechowska należy do utworzonej w 1882 roku diecezji kieleckiej. Jej proboszczem jest obecnie ksiądz kanonik Jerzy Gredka, kawaler Zakonu Rycerskiego Bożego Grobu w Jerozolimie.