Prof. dr hab. Henryk Gapski
BOŻOGROBCY W POLSCE
Krótki zarys dziejów i stan obecny
Sławnymi z czasem stały się inne zakony rycerskie: Templariusze, Joannici i Krzyżacy. Braci Świątyni czyli Templariuszy założył w 1118 roku rycerz z Szampanii Hugon z Payens jako bractwo rycerskie dla ochrony pielgrzymów. W 1128 roku otrzymali papieskie zatwierdzenie swojej reguły jako zakon rycerski. Szybko zyskali na znaczeniu w Europie, szczególnie we Francji. Na ziemiach polskich pojawili się na początku XIII wieku. Zakon został skasowany w 1314 roku.
Joannici - Zakon Rycerski Świętego Jana Chrzciciela Szpitala Jerozolimskiego, zwani też od swych późniejszych siedzib kawalerami rodyjskimi i kawalerami maltańskimi -maltańczykarni, wyrośli z bractwa szpitalnego jednego z najstarszych hospicjów pielgrzymich w Jerozolimie pod wezwaniem, św. Jana. Jako zakon zostali zatwierdzeni przez papież Paschalisa w 1113 roku. Do Polski sprowadził ich książę sandomierski Henryk i osadził w 1166 roku w Zagościu. Reformowany w zmiennych kolejach losu zakon działa do dnia dzisiejszego. W 1993 roku liczył około 10 tyś. członków.
Krzyżacy - Zakon Szpitala Najświętszej Maryi Panny Domu Niemieckiego w Jerozolimie, powstał z bractwa obsługującego hospicjum niemieckie w Jerozolimie. W formalny zakon przekształcili się w 1198 roku, mieli już wówczas swoje domy w Europie. Swoją właściwą potęgę - potężne państwo zakonne zbudowali nad Bałtykiem ze stolicą w Malborku. Zakon w Prusach sekularyzował się 10 kwietnia 1525 roku. Przetrwał jednak w krajach niemieckich i istnieje do dnia dzisiejszego. Obecnie ma dwie gałęzie: kanonicza męska i żeńska oraz świecka kawalerów.
Po upadku Akki Palestyna na ponad dwa wieki przeszła w władanie Mameluków, władców Egiptu. Życie chrześcijan w Ziemi Świętej toczyło się ze zmiennym szczęściem, okresy względnej tolerancji przeplatały się z prześladowaniami. Ważnym wydarzeniem był powrót z początkiem XIV wieku do Świętych Miejsc Jerozolimy franciszkanów. Dzięki zabiegom pary królewskiej z Neapolu, króla Roberta i jego żony Sancji bracia mniejsi zakładają klasztor na górze Syjon, na miejscu Wieczernika i otrzymują obok innych wyznań chrześcijańskich - jako przedstawiciele katolików, prawo odprawiania nabożeństw w bazylice Grobu Świętego. Papież Klemens VI w 1342 potwierdza prawa franciszkanów, tworząc tym samym prawne podstawy istnienia Kustodii Ziemi Świętej. Do 1434 zarządzana była przez franciszkanów konwentualnych, po tym zaś czasie przez franciszkanów obserwantów w Polsce zwanych bernardynami. W przeciągu XV wieku franciszkanie w sposób pokojowy objęli w posiadanie znajdujące się w obrębie Bazyliki kaplice Grobu, kaplice Kalwarii oraz kryptę Znalezienia Krzyża.
Z początkiem XVI wieku zmieniło się władztwo Palestyny. Przeszła ona na cztery wieki (1517-1917) w posiadanie tureckie. Okres ten nazywany jest także "okresem tzw. kwestii Miejsc Świętych". Wspólnoty prawosławnej Grecji wykorzystały fakt, że należały do poddanych imperium tureckiego i zaczęły zakładać w Ziemi Świętej swoje kościoły i klasztory. Prawosławni podjęli też zabiegi - ukazując franciszkanów jako cudzoziemskich uzurpatorów i nieprzyjaciół państwa ottomańskiego - w celu przejęcia Miejsc Świętych. Bracia mniejsi tracą prawa do poszczególnych miejsc w bazylice Grobu w Jerozolimie i bazylice Narodzenia w Betlejem. Nie odchodzą jednak z Ziemi Świętej i pomału obejmują inne sanktuaria. Od 1757 roku w Bazylice Grobu Pańskiego, a od 1853 roku w Bazylice Narodzenia Pańskiego obowiązuje status quo, na mocy którego franciszkanie sprawują liturgię w określonym miejscu i określonych porach dnia i nocy.
W pierwszych dziesięcioleciach XIX wieku, po kryzysie egipskim i ustanowieniu kurateli europejskiej na Bliskim Wschodzie, Jerozolima obok Aleksandrii i Bejrutu stała się wielkim centrum misji katolickich. Franciszkanie przy poparciu papieża Grzegorza XVI zainicjowali w Nazarecie w 1837 roku szeroki ruch na rzecz latynizacji. Nowy papież Pius IX zajął się energicznie kwestią odnowienia Patriarchatu Jerozolimskiego. W liście apostolskim Nulla celebrior z 23 lipca 1847 roku przywrócił on łacińską stolicę patriarszą w Jerozolimie, a 17 stycznia 1848 roku patriarcha Valerga objął w niej rządy. Turcy zgodnie z ogólniejszymi działaniami dyplomatycznymi przyznali patriarsze pewne prawa suwerenne, między innymi odnowili niektóre przywileje, jakie w okresie wypraw krzyżowych posiadały zakony rycerskie; mógł on udzielać patentów kapitanom statków handlowych, zezwalających na pływanie pod flagą jerozolimską oraz miał prawo nadawania Orderu Grobu Świętego.
Po I wojnie światowej Jerozolimę zajęły 8 grudnia 1917 roku wojska państw Ententy. Dla Palestyny nastał trwający do 1948 roku czas rządów Brytyjczyków. Nowe dzieje tych ziem rozpoczęły się 14 maja 1948 roku proklamowaniem niepodległości państwa Izrael.